Европа яшил битими (European Green Deal) Европа Иттифоқининг 2050 йилгача иқлим нейтраллигига эришиш мақсадида иқтисодиёт ва жамиятни трансформация қилишга қаратилган дастури ҳисобланади. Ушбу ташаббус иқлим нейтраллиги, тоза энергия, барқарор саноат, экологик транспорт, инвестициялар, шунингдек, барқарор қишлоқ хўжалиги сиёсатини ўз ичига олади. Стратегик ислоҳотлар агентлиги томонидан Европа яшил битимининг асосий элементлари ва уларни Ўзбекистонда қўллаш имкониятлари ўрганилди.

1. Иқтисодиёт ва жамиятни трансформация қилиш

Европа Иттифоқининг барча 27 аъзоси 2050 йилгача Евроиттифоқни биринчи иқлим нейтрал континентга айлантириш вазифасини ўз зиммаларига олган. Бунинг учун улар 2030 йилгача чиқиндиларни камида 55%га қисқартириш мажбуриятин юкланган.

Европа Иттифоқи иқтисодиётнинг барча асосий секторларини қамраб олувчи қуйидаги юридик мажбурий мақсадларга эга:

а) бир қатор секторларда чиқиндиларни қисқартириш;

б) табиий углерод ютувчиларни кўпайтириш;

в) чиқиндилар квоталари савдосининг янгиланган тизими, чиқиндиларни чеклаш, ифлосланишга нарх белгилаш ва инвестицияларни жалб қилиш;

г) фуқаролар ва кичик бизнес учун ижтимоий қўллаб-қувватлаш.

Давлатлар чиқиндилар квоталари савдосидан тушадиган даромадларнинг 100%ни иқлим ва энергетика билан боғлиқ лойиҳаларга, шунингдек, ўтиш даврининг ижтимоий қисмларига сарфлайди.

1. Барча учун барқарор транспортни таъминлаш

Янги углерод гази чиқиндилари стандартлари туфайли Европада рўйхатдан ўтган барча янги автомобиллар ва фургонлар 2035 йилга келиб ноль чиқиндига эга бўлади. Ноль чиқиндиларга эришиш йўлидаги ўртача қадам сифатида янги енгил автомобиллар чиқиндилари 2030 йилгача 55%га, янги фургонлар чиқиндилари эса 2030 йилгача 50%га қисқартирилиши керак. Бу автомобиль транспортини 2050 йилга келиб ноль чиқиндили ҳаракатланиш йўлига қўяди.

Бундан ташқари, 2027 йилдан бошлаб автомобиль транспорти чиқиндилар квоталари савдоси билан қамраб олинади, бу ифлосланишга нарх белгилаш, тоза ёқилғидан фойдаланишни рағбатлантириш ва экологик технологияларга қайта сармоя киритишга имкон беради.

1. Яшил саноат инқилобида етакчи ўринни эгаллаш

Зелёный курснинг саноат режаси орқали Европа Иттифоқи ноль энергетик истеъмолга эга бўлган европа саноатининг рақобатбардошлигини ошириш ва иқлим нейтраллигига ўтишни тезлаштириш ниятида. Зелёный курснинг саноат режасининг мақсади Европа саноат инновациялари ва тоза технологиялар ватани сифатида мустаҳкам ўрин олишидир.

2023 йил март ойида тақдим этилган ноль энергетик истеъмолга эга бўлган саноат қонуни, Европада тоза технологиялар ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва «яшил» иш ўринлари яратишга қаратилган саноат режасининг бир қисмидир.

1. Энергетика тизимини тозалаш

2030 йилгача парник газлари чиқиндиларини камида 55%га қисқартириш, бу эса қайта тикланадиган энергия манбалари улушини ошириш ва энергия самарадорлигини оширишни талаб қилади.

2023 йил март ойида Европа Иттифоқи қайта тикланадиган энергия манбалари қувватини ошириш бўйича мажбурий қонунни мақуллади, 2030 йил учун мажбурий мақсадни 32%дан камида 42,5%га, узоқ муддатли мақсадни эса 45%га оширди.

Шунингдек, Европа Иттифоқи даражасида 2030 йилгача энергия самарадорлигини 11,7%га ошириш бўйича янги мажбурий мақсад белгиланди. Давлатлар 2024 йилдан 2030 йилгача ҳар йили ўртача 1,49% иқтисодиётга эришишлари керак бўлади.

1. Биноларни экологик нуқтайи назардан реконструкция қилиш

Европа комиссияси келгуси ўн йил ичида биноларни янгилаш суръатларини камида икки баравар ошириш ва реконструкция натижасида энергия ва ресурс самарадорлигини ошириш мақсадини қўяди.

Европа Иттифоқи бинолари бўйича янги қоидаларни тўлдириш ва давлатлар саъй-ҳаракатларини йўналтириш учун янги миллий мақсад кўрсаткичи — бинолар секторида 49% қайта тикланадиган энергия жорий этилади.

1. Табиатни асраш

Табиатни тиклаш ва биохилма-хилликни равнақ топтириш — углерод сингдириш ва сақлаш муаммосини тез ва арзон ечимидир. 2030 йилгача биохилма-хилликни сақлаш бўйича Европа Иттифоқи стратегияси — табиатни ҳимоя қилиш ва Европа биохилма-хиллигини инсонлар, иқлим ва сайёра манфаатлари учун тиклаш йўлидаги комплекс узоқ муддатли режадир.

Стратегия қуйидаги аниқ мажбуриятлар ва тадбирларни ўз ичига олади:

а) “Натура 2000” мавжуд ҳудудларни — қўриқланадиган қўлланадиган қитъа ва денгиз ҳудудларининг умумевропалик тармоғини кенгайтириш;

б) табиатни тиклаш бўйича Европа Иттифоқи режасини ишга тушириш, жумладан, табиатни тиклаш бўйича илк қонун (2024 йил 16 июнь куни Европа Кенгаши табиатни тиклаш бўйича илк қонунни расман қабул қилди);

в) биохилма-хилликни молиялаштиришни очиш, зарур ўзгаришларни таъминлаш;

г) биохилма-хиллик муаммосини ҳал қилиш бўйича чораларни жорий этиш;

д) 2030 йилгача ўғитлардан фойдаланишни камида 20%га қисқартириш ва фермерлик хўжаликлари майдонининг камида 4%ини “ноишлаб чиқариш зоналари ёки объектлари” учун ажратиш мажбурияти.

7. Глобал иқлим тадбирларини фаоллаштириш

Европа “яшил курс”и асосий халқаро шерикларни иқлим нейтраллигига эришиш муддатларини белгилашга илҳомлантирган ижобий мисол бўлди. Қайта тикланадиган энергия манбалари технологияларига сармоя киритиш орқали Европа Иттифоқи компетенцияларини оширади ва бутун дунё учун фойдали бўладиган маҳсулотларни ишлаб чиқади.

2023 йилда Дубайда бўлиб ўтган БМТнинг COP28 саммитида Европа Иттифоқи глобал иқлим мақсадларини сезиларли ошириш учун чиқиш қилди, бу эса Париж битимига мувофиқ 1,5°С мақсадини сақлашга имкон беради.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, ҳозирда масъул вазирлик ва идоралар билан биргаликда Европа яшил битимининг айрим йўналишларини Ўзбекистонда жорий этиш масаласи ўрганилмоқда. Хусусан, етиштирилаётган маҳсулотларнинг қўшимча қийматини яратиш ва қайта ишлаш мақсадида фермер хўжаликларига ажратилаётган қишлоқ хўжалиги ерларининг тоифаларини уларда инфратузилмани (совутиш камералари, сақлаш камералари, саралаш пунктлари ва бошқаларни) ташкил этиш шарти билан ўзгартириш тартибини соддалаштириш бўйича Президент Фармони лойиҳаси ишлаб чиқилмоқда.