Маълумки, шартнома — икки ёки бир неча шахснинг фуқаролик ҳуқуқлари ва бурчларини вужудга келтириш, ўзгартириш ёки бекор қилиш ҳақидаги келишувидир. Фуқаролар ва юридик шахслар шартнома тузишда эркин ҳисобланадилар.
Масалан, Маҳсулот етказиб бериш шартномаси Ўзбекистон Республикасининг Фуқоролик кодексида батафсил баён қилинган. Унга кўра шартнома тузиш тартиби шартлари хусусида батафсил ёритилган.
Фуқаролик қонун ҳужжатлари улар томонидан тартибга солинадиган муносабатлар иштирокчиларининг тенглигини эътироф этишга, мулкнинг дахлсизлигига, шартноманинг эркинлигига, хусусий ишларга бирон-бир кишининг ўзбошимчалик билан аралашишига йўл қўйилмаслигига, фуқаролик ҳуқуқлари тўсқинликсиз амалга оширилишини, бузилган ҳуқуқлар тикланишини, уларнинг суд орқали ҳимоя қилинишини таъминлаш зарурлигига асосланади.
Фуқаролар (жисмоний шахслар) ва юридик шахслар ўз фуқаролик ҳуқуқларига ўз эркларига мувофиқ эга бўладилар ва бу ҳуқуқларини ўз манфаатларини кўзлаб амалга оширадилар. Улар шартнома асосида ўз ҳуқуқ ва бурчларини белгилашда ва қонун ҳужжатларига зид бўлмаган ҳар қандай шартнома шартларини аниқлашда эркиндирлар.
Товарлар, хизматлар ва молиявий маблағлар Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида эркин ҳаракатда бўлади.
Хавфсизликни таъминлаш, инсонларнинг ҳаёти ва соғлиғини ҳимоя қилиш, табиатни ва маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш учун зарур бўлса, товарлар ва хизматлар ҳаракатда бўлишини чеклаш қонун ҳужжатларига мувофиқ жорий этилиши мумкин.
Махсулот етказиб бериш шартномаси
[СПиТ:
1.Шартномалар турлари / Маҳсулот етказиб бериш]
Маҳсулотетказибберишшартномасигамувофиқтадбиркорликфаолиятибиланшуғулланаётганмаҳсулотетказибберувчи — сотувчишартлашилганмуддатдаёкимуддатлардаўзиишлабчиқарадиганёхудсотиболадигантоварларнисотиболувчигатадбиркорликфаолиятидафойдаланишучунёкишахсий, оилавиймақсадларда, рўзғордавашунгаўхшашбошқамақсадлардафойдаланишбиланбоғлиқбўлмаганбошқамақсадлардафойдаланишучунтопшириш, сотиболувчиэсатоварларниқабулқилишвауларнингҳақинитўлашмажбуриятиниолади.
Маҳсулотетказибберишшартномасинингамалқилишмуддати
Маҳсулотетказибберишшартномасибирйилга, бирйилданортиқмуддатга (узоқмуддатлишартнома) ёкитарафларкелишувиданазардатутилганбошқамуддатгатузилишимумкин.
Агар маҳсулотетказибберишшартномасидаунингамалқилишмуддатибелгиланмаганбўлса, шартномабирйилгатузилгандебҳисобланади.
Агар узоқмуддатлишартномадаетказибберилишилозимбўлгантоварлармиқдориёкишартноманингбошқашартларибирйилгаёкиунданортиқмуддатгабелгиланганбўлса, шартномадатарафларнингбушартларнишартноманингамалқилишмуддатитугагунгақадаркейингидаврларучункелишиболиштартибибелгиланишилозим. Шартномадабундайтартиббўлмаса, шартноматегишинчабирйилгаёкишартномашартларикелишилганмуддатгатузилганҳисобланади.
Узоқмуддатлишартноматарафлариданбириетказибберилишилозимбўлгантоварлармиқдориниёкишартноманингбошқашартлариникейингидаврларучуншартномадабелгилангантартибдакелишиболишни рад қилганёкиундан бош тортгантақдирдабошқа тараф тегишлидаврлардатоварларниетказибберишшартларинибелгилаштўғрисидагиёхудшартноманибекорқилиштўғрисидагиталаббилансудгамурожаатқилишҳуқуқигаэга.
Маҳсулотетказибберишшартномасинитузишвақтидакелибчиқадиганкелишмовчиликларниҳалқилиш
Бир тарафнингтоварларетказибберишшартномасинитузишҳақидагитаклифишартномалойиҳасишаклидабошқатарафгаюборилгантақдирда, иккинчи тараф шартноманибошқашартлардатузишга рози бўлса, лойиҳаниолганидансўнг кечи биланўттиз кун ичидакелишмовчиликларбаённомасинитузадивауниимзоланганшартномабиланқайтаради, келишмовчиликларбаённомасиниолган тараф ўттизкунликмуддатдашартномашартлариникелишишчоралариникўриши (имкониятбўлса, бошқа тараф биланбиргаликда) ёкишартноматузишни рад этишинибошқатарафгаёзмаравишдабилдиришилозим.
Маҳсулотетказибберишшартномасишартларибўйичакелишмовчиликларбаённомасиниолган, бироқшартномашартлариникелишишчоралариникўрмаганвашартноматузишни рад этишиниушбумодданингбиринчиқисмидабелгиланганмуддатдабошқатарафгамаълумқилмаган тараф шартномашартлариникелишиболишдан бош тортишоқибатидаетказилганзарарниқоплашгамажбур.
Маҳсулотетказибберишдаврлари
Агар тарафлартоварларнишартноманингамалқилишмуддатимобайнидатуркум-туркумқилибетказибберишниназардатутганбўлсаларваундаалоҳидатуркумларниетказибберишмуддатлари (етказибберишдаврлари) белгиланмаганбўлса, товарларҳаройдабир хил туркумлардаетказибберилишилозим, башартиқонунҳужжатларидан, мажбуриятнингмоҳиятиданёкиишмуомаласиодатлариданбошқачатартибанглашилмаса.
Шартномадамаҳсулотетказибберишдаврларинибелгилашбиланбирқатордатоварларниетказиббериш (ўнкунлик, суткалик, соатликваҳоказо) жадвалиҳамбелгиланишимумкин.
Товарларнимуддатиданолдинетказибберишсотиболувчинингрозилигибиланамалгаоширилишимумкин. Муддатиданолдинетказибберилганвасотиболувчитомониданқабулқилингантоварларкейингидаврдаетказибберилишилозимбўлгантоварлармиқдоригакиритилади.
Маҳсулотетказибберишшартномасинибажаришданбиртомонлама бош тортиш
Маҳсулотетказибберишшартномасинибажаришданбиртомонлама (тўлиқёкиқисман) бош тортишгатарафларнингбиришартноманижиддийбузгантақдирдайўлқўйилади.
Маҳсулотетказибберувчинингмаҳсулотетказибберишшартномасинибузишиқуйидагиҳоллардажиддийдебҳисобланишимумкин:
тегишлидаражадасифатлибўлмаган, сотиболувчиучунмақбулмуддатдабартарафқилиббўлмайдиганкамчиликларгаэгабўлгантоварларниетказиббериш;
товарларниетказибберишмуддатларинибирнеча бор бузиш.
Сотиболувчинингмаҳсулотетказибберишшартномасинибузишиқуйидагиҳоллардажиддийдебҳисобланишимумкин:
товарларҳақинитўлашмуддатларинибирнеча бор бузиш;
товарларнибирнеча бор олибкетмаслик.
Тарафларнинг келишувида маҳсулот етказиб бериш шартномасини бажаришдан бир томонлама бош тортиш ёки уни бир томонлама ўзгартиришнинг бошқа асослари ҳам назарда тутилиши мумкин.
Агар маҳсулот етказиб бериш шартномасини бекор қилиш ёки ўзгартиришнинг бошқа муддати билдириш хатида назарда тутилмаган ёки тарафлар келишувида белгиланмаган бўлса, шартнома бир тараф бошқа тарафдан шартномани бажаришдан тўла ёки қисман бир тарафлама бош тортиш тўғрисида билдириш хати олган пайтдан бошлаб ўзгартирилган ёки бекор қилинган ҳисобланади.
Тўра Алимардонов
Сурхондарё вилоят суди иқтисодий судлов ҳайъати судьяси
