Пентагон Хитойни Арктикада сув ости фаолияти устидан назоратни кучайтириш учун Россиядан Командор оролларини сотиб олиш имкониятини кўриб чиқмоқда.
Ташаббус, шунингдек, 1867 йилдан бери халқаро чегара билан бўлинган Алеут халқини бирлаштиришга қаратилган.
Breaking Defense нашрининг хабар беришича, АҚШ армияси подполковниги Джеффри М. Фриц Шимолий Муз океанида Хитойнинг потенциал сув ости фаолияти устидан назоратни кучайтириш учун мамлакатни Россиядан Командор оролларини сотиб олишни таклиф қилган.
Оролларни сотиб олиш, муаллифнинг фикрича, мавжуд АҚШ Алеут ороллари билан биргаликда тўлиқ “гидролокация қалқони”ни яратади. Бу тўсиқ Хитой сув ости кемаларининг Беринг бўғози орқали Арктика томон ўтадиган йўналишларини кузатишда калит бўлиши мумкин.
Фритц келишувни 15 миллиард долларга, эксклюзив иқтисодий зона учун 6,5 миллиард доллар, табиий ресурслар учун 4 миллиард доллар, биологик хилма-хиллик учун 2,5 миллиард доллар ва инфратузилма учун 2 миллиард долларга тузилишни таклиф қилмоқда. Қайд этилишича, потенциал хариднинг эксклюзив иқтисодий зонаси ҳажми бўйича Калифорнияга тенг ва АҚШга ўз денгиз зонасини 3,8 фоизга кенгайтириш имконини беради. Фрицнинг сўзларига кўра, Командор ороллари қатор стратегик афзалликларга эга. Осиё ва Шимолий Америка ўртасидаги юк ташиш йўллари яқинида жойлашган бўлиб, уларнинг аҳоли кам, (тахминан 676 киши) ўртача муз қопламига эга, бу эса сув ости мониторинги ускуналарини жойлаштиришни осонлаштиради. Бундан ташқари, узоқда жойлашганлиги оролларни Россия учун ҳарбий жиҳатдан камроқ аҳамиятли бўлишини сабаб бўлади.
Архипелагни қўлга киритиш АҚШга оролларда замонавий кузатув тизимларини, хусусан, гидролокация, сунъий йўлдош ва акустик сенсорларни жойлаштириш имконини беради. Бу қадам АҚШ Президентининг 2025 йил апрелдаги фармонида баён этилган Арктика сув йўллари хавфсизлиги бўйича АҚШ стратегиясига мос келади.
Муаллиф алеут халқини бирлаштириш ғоясига алоҳида эътибор беради. Ҳозирда АҚШда 15 000 дан ортиқ алеутлар яшайди, 350 га яқини эса Россиянинг Беринг оролида қолмоқда. Фрицнинг сўзларига кўра, бу келишув БМТнинг туб аҳоли ҳуқуқлари тўғрисидаги декларациясининг чегаралар билан ажратилган жамоалар ўртасидаги алоқаларни сақлаб қолиш ҳуқуқини кафолатловчи 36-моддасига мос келади.
Бироқ, муаллиф ташаббусни амалга оширишнинг мураккаблигини тан олади. Бу, айниқса, Украинадаги урушни ҳисобга олсак, АҚШ иттифоқчилари орасида хавотирга сабаб бўлиши мумкин. Россияга катта миқдорда пул ўтказиш санкциялар сиёсатининг заифлашиши сифатида қабул қилиниши мумкин. Шу билан бир қаторда, келишув шаффоф харажатлар механизми билан тузилиши мумкин – масалан, гуманитар ёки экологик мақсадларга инвестицияларга боғланган босқичма-босқич тўловлар.
Шунингдек, Россия ҳудуднинг рамзий ва стратегик аҳамиятини ҳисобга олган ҳолда сотишдан бош тортиши ҳам мумкин. Шу билан бирга, Фрицнинг таъкидлашича, ороллар чекланган операцион қийматга эга ва минтақада АҚШ ва Хитой ўртасидаги мувозанатни сақлашда Москва учун дастак бўлиши мумкин.
Эслатиб ўтамиз, 1867 йилда АҚШ Альяскани Россиядан 7,2 миллион долларга сотиб олган эди. Келишув ўша пайтда танқид қилинган, аммо кейинчалик Америка энергетика ва хавфсизлиги учун асосий активга айланди. Командор ороллари ҳозирда Россияга тегишли бўлган Алеут тизмасидаги ягона архипелагдир, деб хабар беради focus.ua.
