Бодом – ёнғоқсимон мевалилар туркумига мансуб бўлиб, мамлакатимиз ҳудудида жуда кенг тарқалган, қадимдан парваришланиб келинадиган дарахтлардан биридир. Ҳамма замонларда ҳам ушбу сервитамин мевага талаб ва эҳтиёж катта бўлган. Эрта баҳордан то ҳосил пишиб етилгунга қадар ўсимликка ҳамда унинг ҳосилига зарар келтирувчи турли хил зараркунанда ҳашаротларнинг республикамиз иқлим шароитида тур таркиби, тарқалиши, зарар келтириш даври, зарарлаш даражаси, биоэкологик хусусиятларини аниқлаган ҳолда, юқори биологик ва иқтисодий самара берадиган, уйғунлашган кураш тизимини ишлаб чиқиш ва амалиётга татбиқ этиш ҳозирги куннинг муҳим вазифаларидан ҳисобланади.

Бодомнинг фитоплазма касаллиги Ўзбекистонда шунингдек, Ўрта Осиё даватларида ташқи карантин касаллик ҳисобланади. Ушбу касаллик ҳозирги кунда Эрон, Ливан давлатларида данакли мевали дарахтлардан бодом, ўрик, тукли ва туксиз шафтолини кучли даражада зарарламоқда. Сўнги маълумотларга кўра, бу касаллик цитрус (апелъсин), тол дарахтларини ҳамда доривор ромашка ўсимлигини ҳам касаллантиргани аниқланган. Бу касаллик Ҳиндистонда кроталярия (Crotalaria juncea L) ўсимлигини ҳам касаллантиргани таькидланган.

Бодомнинг фитоплазма касаллиги Ливан давлатининг Сурия ва Исроил билан чегарадош ҳудудларида ҳамда Эроннинг Туркманистон, Афғонистон ва Ироқ чегаралари атрофида кузатилган.

Касалликнинг ривожланиши ҳақида тўхталадиган бўлсак,  фитоплазма касаллигини қўзғатувчи патоген облигат микроорганизм бўлиб, касалликни қўзғаувчи патоген сунъий озиқа муҳитида ривожланмайди, фақатгина тирик хўжайрада ўсиши ва ривожланиши мумкин. Фитоплазма касаллигини аниқлаш бир мунча мураккаб жараён бўлиб, қўзғатувчи патогенни фақатгина замонавий турдаги молекуляр-генетик усуллар ёрдамида аниқлаш мумкин. Ca Phytoplasma phoenicium патогени ноқулай шароитларга чидамли бўлиб, ҳарорат ва намлик касалликнинг тарқалиши ва ривожланиши муҳим ахамиятга эга эмас.

Фитоплазма касаллиги билан зарарланган шафтоли, бодом касалланган меваларнинг майда бўлиб қолиши касалликнинг асосий зарари саналади. Ливанда бодомнинг фитоплазма касаллиги натижасида 1990 йили бодом дарахтларини қуриб қолиши кузатилган ва 1995 йилда ушбу касалликни қўзғатувчиси Candidatus Phytoplasma phoenicium эканлиги аниқланган. Ҳозирги кунда бу касаллик Ливанда кенг тарқалган бўлиб, 26 та туманининг 18 тасида ва Эроннинг эса асосий данакли мевали боғлар мавжуд ҳудудларида тарқалганлиги аниқланган.

Касаллик қўзғатувчи патоген данакли мевали боғларда 2-3 йилгача яширин даврда, ташқи белгиларини намоён қилмасдан ривожланиши мумкин. Бу касалликнинг ташқи белгилари намоён бўлгандан кейин бир йил оралиғида бодом, шафтоли, ўрик дарахтлари ҳосилларини кескин камайиши, ҳаттоки 100% гача ҳосил нобуд бўлиши қайд этилган. Кучли касалланган дарахтларни 3-4 йилда қуриб қолиши кузатилади. Бодомнинг фитоплазма касаллигига қарши кимёвий, биологик ва бошқа кураш чоралари шу кунгача дунёда ишлаб чиқилмаган. Касалликнинг тарқалишини доимо назорат қилиш шарт. Бодомнинг фитоплазма касаллиги асосан тоза ҳудудларга маҳсулотларнинг импорт ва экспорт қилинишида, уруғлик материаллари ва кўчатлар олиб ўтилишида ҳамда касалликни ташувчи сўрувчи хашаротлар (Asymmetrasca decedens, Tachycixius cf. cypricus, Tachycixius viperinus) ўсимлик паразитлари (девпечак, зарпечак), дарахтларга шакл бериш асбоб-ускуналари ва бошқа омиллар орқали тарқалади.

Республика ҳудудига бу касаллик асосан кўчатлар, импорт маҳсулотлари, касалликни ташувчи хашаротлар билан келиб қолиш хавфи мавжуд. Айниқса, Яқин Шарқ, Шарқий-Ғарбий Европа, Туркия давлатларидан Ўзбекистонга олиб келинаётган импорт маҳсулотларининг Эрон ҳудуди орқали, яъни бу касаллик кенг тарқалган жойлардан транзит юк бўлиб ўтиши ушбу касалликнинг кириб келишига сабаб бўлади. 

Ca Phytoplasma phoenicium касаллиги билан зарарланган шафтоли ва бодом дарахтларининг супурги ҳосил қилиши кузатилади. Шунинг учун карантин чора тадбирлари олиб бориш зарур. Улар куйидагилар: Четдан кўчат ва уруғлик материалларини олиб келишда карантин тадбирларга қатиъан амал қилиш; Ca Phytoplasma phoenicium тарқалган ҳудудлардан уруғлик ва кўчатларни олиб киришни тақиқлаш; ушбу касаллик кириб келиши мумкин бўлган чегара ҳудудларидаги тегишли жойларда доимий карантин назорат ишларини ўтказиш; Ca Phytoplasma phoenicium касаллиги билан зарарланган майдон аниқланса, зудлик билан уни йўқ қилиш ва жойларни зарарсизлантириш, дарахт қолдиқлари, шох ва новдалари, илдизларини даладан ташқарига чиқариб йўқ қилиш (ёқиб юбориш) талаб этилади.

Акрам  Абсаматов, вилоят Ўсимликлар карантини ва ҳимояси бошқармаси  бошлиғи ўринбосари

Д. Мирзакулов, вилоят Ўсимликлар карантини ва ҳимояси бошқармаси ички карантин бўлими бошлиғи

Юсуф Тошболтаев, вилоят Ўсимликлар карантини ва ҳимояси бошқармаси ташқи карантин бўлими бошлиғи