Ассалому алайкум, Алишер ака.

Мен Сизни фаол депутат ва сиёсатчи сифатида ҳурмат қиламан.

Аммо кейинги пайтларда ўша ҳурматимга (тўғрироғи, ҳурматингизга) путур етмоқда. Донолар кам гапириб, кўп тинглашни тўғри деб айтишганини биларсиз, албатта. Чунки, кўп гапирган одам кўп хатога йўл қўяди. Сизни кўп гапиряпсиз, дея олмайман, аммо кўп хатога йўл қўяётганингиз ҳақиқат. Кўп хатога йўл қўяётган экансиз, демак меъёрдан ориқроқ гапиряпсиз ҳам, шекилли. “Кимсан, менга ақл ўргатадиган? Сенинг ҳурматинг менга керак эмас”, дейишга шошилманг. Агар айни пайтда шунақа гап кўнглингиздан ўтмаган бўлса, ҳали ҳам соғлом фикрлай оласиз.

Мамлакатимиздаги очиқдан очиқ халқнинг устидан кулаётган, катта-катта амалдорларнинг “соғин сигир”ига айланган монополист ташкилот “Ўзавтосаноат”ни қўллаб-қувватлаб чиққанингизда Сизга бўлган ҳурматимга дарз кетган эди. Балки бу чиқишингиз ўз хоҳишингиз билан бўлмагандир, деган фикр ҳам ўтганди хаёлимдан. Чунки Сизни соғлом фикрлай оладиган, халқ (албатта, давлатнинг ҳам) манфаатини устун қўядиган депутат сифатида биламан. “Ўзавтосаноат”ни монопол ҳолатида ушлаб туришдан давлат эмас, бир гуруҳ амалдорлар манфаатдор эканини кўп эмас, салгина чуқурроқ ўйлаган киши англайди.

Аммо бугун Сизга мурожаат қилишим бу масала юзасидан эмас. Сиз катта минбардан туриб ўқитувчилар шаънига тегадиган нотўғри гапни айт(иб қўй)дингиз. “Менинг гапим савиясиз ўқитувчиларга қаратилган эди” деб ўзингизни оқлашга шошилманг. Кейинги йилларда ўқитувчиларнинг жамиятдаги мавқеини мустаҳкамлаш, обрўсини тиклаш борасида айтилаётган гаплардан хабарингиз бўлса керак. Бу гаплар бежизга айтилмаётганини ҳам биларсиз. Чунки бизнинг жамиятимизда ўқитувчилар “хўрланганлар ва ҳақоратланганлар” (Ф.М.Достоевский) қавмида қолгани ҳақиқат-ку. Бунинг сабабларини ҳам, оқибатларини ҳам мендан кўра яхшироқ англайсиз, албатта.

Ўқитувчиларнинг кейинги йилларда ойлик маоши бир оз ошди, бу ҳақиқат, аммо бу етарли эмас. Билмасангиз, билиб қўйинг: бу етарли эмас! Давлат бюджетидан халқ таълими соҳасига 10 трлн. маблағ ажратилаётгани Сизга кўп кўриняптими? Мамлакатимизда 10 минг атрофида мактаб бор. Ҳар бир мактабда ўрача 60-70 тадан ўқитувчи бўлса, жами халқ таълими тизимида 600 000-700 000 ўқитувчи ишлайди. Тизимни бошқарувчи ташкилотлар ва мактаблардаги бошқа ходимларни ҳам қўшсак, халқ таълими тизимида тахминан(!) 1 млн.га яқин одам ишлайди. Бу даражада катта аудиторияга эга бошқа соҳа борми мамлакатимизда? Қолаверса, барча ривожланган мамлакатлар таълим тизимига катта сармояларни киритиш эвазига ҳозирги даражага эришганини билсангиз керак. Биласиз, албатта. Ўқитувчига эҳтиёжини қондира оладиган даражада маош тўлансагина, у ўз устида тинимсиз ишлайди: ўз ўрнини меҳнати билан ҳимоя қиладиган даражага чиқади. Менинг бу айтаётганларим жуда ақлли гаплар эмас: кўп ва хўп айтилган гаплар. Аммо сиз шундай шароитда ва катта минбарда туриб, бу ҲАҚИҚАТларга қарши фикр билдирдингиз. Билдирганда ҳам, ўқитувчилар шаънига, шахсиятига тегадиган қилиб айтдингиз. Бу гаплар Сизга ярашмади.

Савиясиз ўқитувчилар борлигини, ҳатто кўплигини ҳам биламиз. Буни инкор этмаймиз. Аммо  уларга қарши бу усулда курашилмайди. Хўп, сизчалик ҳам борайлик: 30 фоиз(?) шунақа ўқитувчиларни деб ҳамма ўқитувчиларнинг ойлик маошини ҳозирги ҳолатидан ҳам камайтириб қўйилди, дейлик. Бу ўқитувчиларнинг савиясини кўтаришга хизмат қиладими? Ўша иқтисод қилган пулларга мактаблар ҳам қурилди дейлик. Масала ҳал бўладими? Ўқитувчининг ойлик маошини энг юқори ойлик маош қилиб қўйишсин, бу масала ўз-ўзидан ечимини топади. Савиясиз ўқитувчилар секин четга чиқиб қолади ўшанда.

“Бу пулларни савиясиз ўқитувчининг ойлик маошига сарфлашдан кўра, балки мактаб қурилишларига сарфлаганимиз тўғрироқ бўлар” деган мазмунда фикр билдиргансиз. Агар мактабнинг остонасини тиллодан қилиб қўйсангиз ҳам, ўқитувчи савиясизлигича қолаверса, натижа (Сиз ва биз кутгандек) бўладими? Бу саволнинг жавоби ҳам аниқ ва катта ақл талаб қилмайди. Аммо сиз қандай фикр билан бу гапларни айтдингиз?! Ўқитувчининг савиясини кўтариш учун уни ишига қайтариш керак: ишидан бошқа юмушларга чалғимайдиган қилиб қўйиш керак. Бунинг учун унга эҳтиёжига тўла етарли маош бериш керак!

Хулоса ўзингиздан.

Охирида Сизга битта савол бермоқчиман: Ўқитувчининг маошини ҳозирги ҳолатидан ҳам камайтириб, миллий тикланишга эришиш мумкинми?

P.S.

Депутатлик минбарининг ўзига яраша масъулияти бор: ҳар бир айтилаётган гап ўйлаб, ақл (ва фаросат) чиғириғидан ўтказиб айтилиши керак. Чунки у ерда айтилаётган гаплар эртага қонунларда, меъёрий ҳужжатларда акс этади. Бу инсонларнинг тақдирига таъсир кўрсатади. Депутатлик иши тўйнинг маслаҳатига келиб, жавобгарликсиз ўзича енгил-елпи маслаҳат берувчининг ишидан фарқ қилади.

Ўқитувчилик касби

Ўқитувчилик – шарафли касб. Унинг шарафи шундаки, жамиятни ҳаракатлантириб турувчи барча соҳалар ривожида одамлар уларнинг заҳматли меҳнатини кўришади. Бундай кўламли эътироф шу пайтга қадар бошқа бирор касб эгаларига насиб қилмаган, бундан кейин ҳам насиб қилиши даргумон. Чунки ҳар қандай касб эгаларини ўқитувчилар тарбиялайдилар, аммо ўқитувчиларни ўзидан бошқа ҳеч бир касб эгалари етиштириб бера олишмайди.

Ўқитувчилик – нозик касб.Унинг нозиклиги шундаки, бу касб эгаларига одамлар доимо намуна тимсоли сифатида қарайдилар. Дарҳақиқат, ўқитувчилик одамларга, ҳатто, уйқуси билан ҳам ибрат бўлиши лозим бўлган касбдир. Онг остида доим ўқитувчи эканлигини эслатиб турувчи “сигнал” ўқитувчини доим “форма”да юришига мажбур қилади. Бу касб ўз эгаларига ҳар бир иш ёки хатти-ҳаракатига нисбатан “МЕН ЎҚИТУВЧИМАН” деган муносабат билан ёндашишни талаб қилади. Ўқитувчи ўзи учун ресторанда ўйнаб-кулишни бир оз ноқулай, муомалада қўполлик қилишни номуносиб, спиртли ичимлик ичган ҳолда жамоат жойида юришни уят, жанжал ёки тўполон қилишни эса шармандалик, деб ҳисоблайди. Аслида бу каби иллатлар барча инсонларга бирдек номуносиб саналса-да, одамлар бу борада бошқа касб эгаларига қараганларида “ўнг кўзларини юмиб оладилар”. Бошқа касб эгаларига нисбатан одамлар бирмунча юмшоқ талаб билан қарашлари ҳақиқат, аммо ўқитувчиларга узоқ йиллар давомида топган ҳурматини йўқотишлари учун бир озгина чегарадан чиқишнинг ўзи кифоя қилади.

         Ўқитувчилик – машаққатли касб.Унинг машаққати шунда-ки, бошқа касб эгаларининг иши ишхонасида қолади. Улар уйларига келгач, оиласи даврасида мириқиб ҳордиқ чиқаришади. Ўқитувчиларни эса касби доим ортидан “қувлаб юради”. Улар уйларига қайтишгач, ишининг иккинчи қисми бошланади: эртанги дарс машғулотига тайёргарлик кўриш учун янги адабиётларни варақлайди, машғулотни янгича методлар асосида самарали ташкил қилишнинг режасини тузади, илмий тадқиқот иши билан шуғулланади, нуфузли хорижий журналлар ёки анжуманлар учун мақола тайёрлайди, ўқувчиларнинг (талабаларнинг) дафтари ёки ёзма ишларини текширади, ҳеч бўлмаганда, конспект ёзади. Уларнинг хаёли доим ўзлаштириши паст ўқувчиларни “кўтариш” ёки қобилиятли ўқувчиларнинг иқтидорини тўғри йўналтириш фикри билан банд.

Шунинг учун ҳам ўқитувчи яшайдиган хонадоннинг чироқлари тонггача ўчмайди. Унинг деразасидан тушиб турган ўша хирагина нур, аслида, оламни зимистондан, одамларни жаҳолатдан, дунёни эса ҳалокатдан сақлаб турибди.

Умид Хўжамқулов,

педагогика фанлари доктори.