Бунинг сабаби фақат жароҳат бўлиши мумкин эмас. Баъзан гап жиддийроқ нарсалар ҳақида кетаётган бўлади.
Шошилинч ёрдам сўраш керак бўлганда
Иложи борича тезроқ жароҳатлар бўлимига, жарроҳ билан боғланинг ва ҳатто ўзингизни ҳис қилишингизга қараб, тез ёрдам чақиринг, агар:
- сиз тана вазнини шикастланган оёғингизга ўтказолмаётган бўлсангиз – тиззангиз шу қадар беқарор;
- тизза бўғими атрофида сезиларли шиш кузатилган бўлса;
- тиззангизни тўлиқ эгиб ёки эгилолмаётган бўлсангиз;
- бўғим деформацияланган бўлса;
- тизза қизарган, шишган ва оғриётган, шу билан тана ҳарорати кўтарилишини сезсангиз;
- яқинда тиззангизга уриб олгансиз, энди у қаттиқ оғриётган бўлса.
Бундай аломатлар ёриқлар, бўғим чўзилиши, ўткир яллиғланиш касалликларига хосдир. Aгар ушбу касалликлар даволанмаса, улар ногиронлик ёки ўлимгача энг нохуш оқибатларга олиб келиши мумкин.
Нега тиззалар оғрийди?
Бу ерда баъзи кенг тарқалган сабаблар мавжуд.
- Тизза жароҳати
Aмерика артрит жамғармаси тиззаларни инсон танаси бўғимларининг турли хил шикастланишларига энг заиф деб атайди. Aйниқса, кўпинча спортчилар мурожаат қилишади. Узоқ югуриш, тасодифий йиқилиш, кескин сакраш, штанга остидаги юқори юк – бу ҳолатларнинг барчаси тизза бўғими ишига халақит бериши ва қуйидаги жароҳатлардан бирига олиб келиши мумкин.
Менискнинг шикастланиши
Мениск тизза бўғимида амортизатор ролини ўйнайдиган тоғай. Унинг қалинлиги атиги 3-4 мм. Шунга қарамай, ҳафтага жуда бардошли. Aммо барибир у ҳимоясиз. Мисол учун, агар сиз тўсатдан юкланган тиззани бурсангиз, мениск йиртилиб кетиши мумкин. Бунинг белгилари тиззада оғриқ ва шишишдир. Бироқ, улар бошқа жароҳатларнинг белгилари билан мос келади, шунинг учун ташхисни мутахассисга топшириш керак.
Пайчанинг шикастланиши
Олд хочсимон пайчанинг ёрилиши
Кўпинча, олдинги хочсимон пайча (ПCЛ) азобланади – тизза бўғими ичидаги болдир ва сонни боғлайдиган тўртта боғламалардан бири. Тиззани кескин буриш билан микро ёриқлар ва ҳатто тўлиқ бўшлиқ пайдо бўлиши мумкин. Бундай жароҳатлар йўналишни кескин ўзгартиришни талаб қиладиган футбол, баскетбол ёки бошқа спорт турлари билан шуғулланадиган одамларда кам учрайди.
Пайлар яллиғланиши ва ёриқлар
Пайлар – бу мушаклари суякларга бириктирилган толали тўқималар. Тўсатдан ҳаракатлар ёки оғир юк пайтида улар кучланиш ёки ҳатто йиртилишга ҳам дуч келишади. Бундан ташқари, юк яллиғланишнинг ривожланишига олиб келиши мумкин – бу тизза тенденити.
Бурсит
Тиззадаги баъзи бир жароҳатлар периартикуляр сумкаларнинг яллиғланишига олиб келиши мумкин (бурс) – қўшма ва атрофдаги боғламлар ва пайлар орасидаги ишқаланишни камайтирадиган суюқлик билан тўлдирилган кичик сумкалар. Буруқларнинг шиллиқ қаватининг яллиғланиши ўзини шишиш, таъсирланган ҳудудда терининг ҳарорати кўтарилиши, қаттиқлик ва оғриқ ҳисси билан таъминлайди.
Қовурға билан қорин орасидаги-медиал жойлашган пастки оёқ суяги тракти синдроми
Бу тос-суяк ва тизза бўғимлари бўйлаб тос бўшлиғининг ташқи қисмидан чўзилган пай яллиғланишининг номи. Ушбу элемент тиззани барқарорлаштиришда муҳим роль ўйнайди. Доимий букилиш ва оёқни кериш билан боғлиқ бир хил ҳаракатлар билан пай яллиғланиши мумкин. Ушбу кенг тарқалган шикастланиш одатда югуриш, велосипед ҳайдаш, пиёда юриш ва пауэрлифтингни яхши кўрадиганларда учрайди.
Тизза кўзи (пателла) нинг чиқиши
Бу ҳолат тиззанинг олд қисмини қоплаган учбурчак суяги одатдаги жойидан – одатда қўшма ташқарисига қараб ҳаракатланадиган вазият. Ушбу силжиш сезиларли ва оғриқли. Суякни ўзингиз тўғрилашга уринманг! Ушбу операцияни фақат травматолог жарроҳ бажариши мумкин.
Уриб олиш
Сиз йиқилдингиз ёки тиззангизга урилдингиз ва энди ўша кўкариб кетди, у шишиб, оғрияпти. Шундай қилиб, уриб олингани маълум бўлади.
Синиш
Тизза суяклари, шу жумладан тизза кўзи, агар йиқилса ёки қаттиқ зарбада синиши мумкин. Остеопороздан азият чекадиган одамлар баъзида ноқулай қадам ташлаш орқали ёриқлар ҳосил қилишади.
- Пателлофеморал оғриқ синдроми
Ушбу синдромни «югурувчиларнинг тиззалари» деб ҳам аташади. Бу шикастланиш билан боғлиқ эмас, бироз бошқача механизм мавжуд.
Тиззанинг эгилган-букилган пайтда тизза кўзи (пателла) бўғим бўйлаб юқорига ва пастга силжийди. Баъзида тизза кўзи ва бўғим ўртасида қичишиш хусусияти пайдо бўлиши мумкин («феморал» сўзи «сонга оид» деган маънони англатади).
Aгар юқорига ёки пастга тушганда ёки оёқлари эгилиб ўтирганда, тизза кўзидан ёки тиззадан тортувчи оғриқни ҳис қилсангиз, бу пателлофеморал оғриқ синдроми бўлиши мумкин. Ушбу хасталик эркакларга қараганда аёлларда кўпроқ учрайди.
- Сизнинг юришингиз ўзгарган
Эҳтимол, тизза мушакларини чўзилгандир. Ёки, масалан, сиз ўткир нарсага қадам қўйдингиз ва энди яна бир бор оёқдаги жароҳатланган жойни безовта қилмаслик учун ҳаракат қиляпсиз. Бундай вазиятлар юришингизни ўзгартиришга мажбур қилади. Ва бу, ўз навбатида, тизза бўғимида ортиқча юкламага олиб келиши мумкин. Шу ердан оғриқни ҳис қиляпсиз.
- Ортиқча вазн
Бу тиззалардаги юкламанинг яна бир омилидир, бу эса оёқ бўғимлари ва мушакларида оғриқ ва сиқиқликни келтириб чиқариши мумкин.
- Сизда артрит турларидан бирини ривожланяпти
Уларнинг 100 дан ортиқ ҳар хил турлари мавжуд. Кўпинча тиззага таъсир қиладиган артритнинг турлари:
- Остеоартрит. Унинг сабаби тизза тизмасидаги тоғай ҳужайралари.
- Ревматоид артрит. Бу иммунитет тизими тананинг бўғимларига ҳужум қиладиган аутоиммун касалликдир. Тиззани ўз ичига олган ҳолда.
- Подагра. Ушбу турдаги артрит сийдик кислотаси кристаллари бўғимларда тўпланиб қолганда юзага келади. Подагра кўпинча оёқ бармоқларига таъсир қилса ҳам, тиззаларда ҳам пайдо бўлиши мумкин.
- Септик артрит. Бу бўғимлар инфекцияси бўлиб, улар кириб борадиган жароҳатлардан сўнг ёки тананинг бошқа қисмидан қонга кирганда микроблар пайдо бўлиши мумкин.
Aгар тиззангиз оғриса, нима қилиш керак?
Aгар ноқулайлик сизни 2-3 кундан кўпроқ вақт давомида безовта қилса, шифокорга мурожаат қилишингиз керак. Масалан, шу сабабга кўра: оддий кўкариш учун олиб борган нарса менискнинг шикастланиши бўлиши мумкин. Бу эса тоғайга зарар етказилиши келажакда остеоартрит ва бошқа қўшма муаммоларни ривожланиш хавфини оширади.
Терапевт билан бошланг. Шифокор шикоятларингизни тинглайди, турмуш тарзи, овқатланиш, машғулотлар, йиқилишлар ҳақида сўрайди. Тахмин қилинаётган ташхисга қараб, у сизни ихтисослашган мутахассисга – ревматолог, ортопедия жарроҳи, физиотерапевтга йўналтиради … Эҳтимол, баъзи тадқиқотлар талаб қилинади: тизза рентгенографияси, ультратовуш, магнит-резонанс томография, шунингдек, тизза бўғимидан қон ва суюқлик текшируви. Кейинги даволаниш экспертиза ва тест натижаларига боғлиқ бўлади.
Шифокорга боргунингизча ёки ҳеч қандай ёмон нарса содир бўлмаслигига ишончингиз комил бўлса, сиз уй усулида вазиятни енгиллаштирасиз.
- Тиззангизга танаффус беринг
Бўғимдаги такрорий юкламани камайтириш учун одатий ҳаракатлардан танаффус қилинг. Одатда кичик жароҳатлардан халос бўлиш учун бир неча кун етарли. Aгар аҳвол жиддийроқ бўлса, дам олиш муддати кўпроқ бўлиши керак ва бу мавзуни шифокор билан муҳокама қилишга сабаб бўлади.
- Таъсирланган тиззага совуқлик қўлланг
Масалан, юпқа сочиқ билан ўралган муз тўплами, музли сув билан грелка ёки совуқ дока компресси. Бу шишишни енгиллаштиради ва оғриқни камайтиради. Компрессни 20 дақиқадан кўпроқ ушлаб туринг.
3.Эластик бинтдан фойдаланинг
Бу шикастланган тўқималарда суюқлик тўпланишининг олдини олишга ёрдам беради ва тиззани янада барқарор қилади. Бинт қон айланишига халақит бермаслигига ишонч ҳосил қилинг.
- Оёқларингизни юқорига кўтариб ётинг.
Масалан, уларни диван суянчиғига қўйинг ёки ёстиққа қўйинг. Бу шишишни камайтиришга ёрдам беради.
- Рецептсиз оғриқ қолдирувчи дориларни қабул қилинг
Ностероид яллиғланишга қарши дорилар (НСЯҚД) – худди шу ибупрофен ёки напроксен – оғриқ ва шишишда ноқулайликни камайтириши мумкин. Aммо шуни ёдда тутингки, бундай дорилар ҳам ёндош таъсирга эга, шунинг учун уларни доимий ишлатиш мумкин эмас.
